José Emilio Pacheco: Signali iz plamena

José Emilio Pacheco (1939-2014) dobitnik Cervantesove nagrade za književnost bio je jedan od najvažnijih meksičkih pjesnika 20. stoljeća, esejist, prevoditelj, književni kritičar i prozni pisac. U književnom životu Meksika javio se 50-ih godina kao dvadesetogodišnjak, ali već kao pjesnik prepoznatljiva glasa. Za života je objavio petnaest knjiga pjesama od kojih su mnoge ovjenčane prestižnim nagradama, poput No me preguntes cómo pasa el tiempo (Ne pitaj me kako vrijeme prolazi) i El silencio de la luna (Tišina mjeseca.). U Pachecovoj poeziji fizika i metafizika međusobno se prožimaju, vremenito se ulijeva u bezvremeno, a takozvani lirski subjekt, blago i ironično odmaknut, s lakoćom klizi s egzistencijalne na ontološku ravan. Takva elegantna diskuzivna protočnost, kao i formalan ali prijemčiv izraz, učinili su ga po mišljenju mnogih jednim od najvrsnijih stilista suvremenog španjolskog jezika. Kao prozaik Pacheco je najpoznatiji kao uvjerljiv kroničar odrastanja u korumpiranom i socijalno raslojenom Meksiku 40-ih i 50-ih godina 20. st. Njegovo najsnažnije prozno djelo je Las Batallas en el Desierto (Bitke u pustinji, 1981.). J. E. Pacheco predavao je književnost na nekima od najprestižnijih sveučilišta u Velikoj Britaniji i SAD, a kao prevoditelj preveo je među ostalima i djela Becketta, T. S. Eliota, T. Williamsa i A. Einsteina. J.E. Pacheco je živio sa suprugom, poznatom spisateljicom Christinom Pacheco u Mexico Cityju. Najvažnija pjesnička djela su mu Los Elementos de la noche (Elementi noći, 1963), El reposo del fuego (Odmor vatre, 1966), No me preguntes cómo pasa el tiempo (Ne pitaj me kako vrijeme prolazi, 1969), Miro la tierra (Gledam zemlju, 1986) i El silencio de la luna (Tišina mjeseca, 1994).

(Riječi Buddhe)  

Cijeli svijet je u plamenu; sve vidljivo
gori, a oko u plamenu propituje.
Vatra mržnje gori.
                                    Uzura gori.
Rođenje i pad plamte. Bol gori.
Plač, patnja
                         također gore.
Duboka tuga u plamenu.
                                            Tjeskoba je požar
u kojem sve stvari gore:
Plamen
                                             plamenovi gore,
plamenovi gore,
                                      svijet i vatra, pogledaj
taj list na vjetru u vrtlogu ognja turoban. 

Pjesma je vatra 
                                  i ne traje
List 
             na 
                        vjetru
ujedno
i nešto najtužnije
Nepokretan
sve dok se 

                                   vatra
ne preporodi iznutra 
                                   svaka
                                   pjesma
epitaf je vatre 
                                   zatvor
                                               plamen
koji pada u plamenoj tišini 
List na vjetru 
                        i vatra
                                    velike žalosti.  

1968 (I)

Svijet se rastače
rađa se svijet
tama nas okružuje
ali svjetlost plamti
sve se lomi i tone
sve svjetluca
kako je bilo što je bilo
kako je sada
sve je izgubljeno
sve je dobijeno
nema nade
postoji samo život
i
sve pripada nama 

Završna faza

(veljača 1968.) 

Povijest je zarazna:
              sjeti se Ninive,
pomisli na Perzijance,
             nemoj zaboraviti
sve ono što si vidio u Rimu:
             nema tog carstva
koje bi opstalo tisuću godina 
             niti ima tih podanika
koji bi ga trpjeli. 

Kritika poezije

Pripazi, istovjetna kiša i njen bijesni korov,
Sol, razbacano more...
Izbrisano ranije, zapisuješ sada
Ovo izbočeno more, njegovi migratorni
i kruti običaji
nekad su služili za tisuću pjesama.
(Zaražena kučka, čupava poezija,
smiješna zapeta neuroza,
cijena koju neki ljudi plaćaju
jer ne znaju živjeti.
Slatka, vječna, luminozna poezija.)
Moguće da još nije pravo vrijeme:
naša epoha
nas je ostavila da pričamo sami sa sobom.

To Grow Old

Preko tvoga lica
            izrast će drugo lice
što sa svakom borom starosti
            zrije
i poslije sebe troši
            a tebe prikriva
pupoljkom
            vlastite karikature.

Job 18, 2.

Kad li će svršiti to brbljanje?
Pitaju nas
u Knjizi o Jobu
Bog — ili njegov pisar —
pita nas
u Knjizi o Jobu.

                         A mi brusimo, trošimo
                         već jalovi jezik;

eksperimenti   
— tehnološki krhki — 

                        sve ne bi li briznula voda
                        u pustinji.

Imperator leševa

Car bi pobjegao od svojih zločina
ali krv ga ne ostavlja na miru.
Teški su mrtvi u mrtvome zraku
i on pokušava
            uzalud i zauvijek
                        da ih ukloni.

Prije svega trebali bi
prefarbati sjenku
koja u rano popodne
po zidovima palače
širi obris careva trupla.

Ne pitaj me kako vrijeme prolazi 

                                    U prašini zemlje
                                    nestaju mi stope;
                                    odlazim neumoljivo;
                                    Ne pitaj me kako vrijeme prolazi.

                                                            Li Kiu Ling

Zima stiže u naš stari dom.
Zrakom lete jata ptica selica.
Potom će se opet probuditi proljeće
cvijeće koje si zasadila će dići glave.
Ali mi       
više nikad nećemo vidjeti
ovo slatko mjesto što je bilo naše.

El Ajusco

Kamen naslijeđen iz kataklizme
                        vatre
napravio je sebi grob
i dolina lovi
svoj mahovinasti sjaj
među bespomoćnima 

                                               elegična prozirnost/

 tu godine liježu
                       moglo bi se reći
da se nikad nije maknuo sa svog mjesta
sumornog i nepromjenjivog u metaforama
„stražar grada“         

                                    „kula stražarnica“

„svjedok“

                                    ili otac nepomičnosti/

Crtica o Jorgeu Manriqueu* 

More
            nije umiranje
                        nego vječna
                                    mijena
                                                preobrazbe

Zemlja

            Duboka zemlja
je zbroj mrtvih.
            Suglasno meso
potrošenih naraštaja.

             Kročimo po kostima,
skorenoj krvi,
            ozljedama,
nevidljivim ranama.

             Prašina
što nam prlja lica
            znak je zločina
koji ne prestaje.

Pompeji                     

                                    Qui su l'arida schiena
                                    Del formidabil monte
                                    Sterminator Vesevo 
                                    Giacomo Leopardi, La ginestra

Ognjena oluja nas je iznenadila u činu
kopulacije.
Nije nas ubila rijeka lave.
Plinovi su nas pogušili; pepeo
nam je postao posmrtni veo. Naša tijela
nastavljaju sjedinjenje u stijenju
u beskrajnom kamenom grču.

Zrikavac (kao odbrana i ilustracija poezije)

Preuzimam jednu aluziju na zrikavce:
njihova je pjesma beskorisna;
ničemu ne služi
njihovo trljanje krilcima.
Ali bez tog tajanstvenog signala
koji prenose jedni drugima
ni noć ne bi bila
(zrikavcima)
noć.

Fragment pjesme koju su pojeli miševi

Zajednica primitivnih rituala
miševi obožavaju mrak.
Noću se pojavljuju
divlji, u neprestanom bijegu.
Grizu, gladni, suočeni sa
progonom, skrivaju se.
Stalno vrebaju one koji vrebaju na njih...

Preobrazbe

Svijet bez sunca
umiven kišom

Svjetlost obnavlja zrak

 Providnost

 U trenutku se pali
— a onda silazi noć

Uvijek Heraklit

Prolazni vjetar premišlja
da usput ponese vrijeme i zasjeni svijet

Mi smo kamen usred bujice
Uvijek isti i iz trena u tren drugačiji

Uglačan nezasitnim vodama mijene

Protuelegija

Moja jedina tema ono je čega nema
I moja se opsesija zove gubitak
Moj britki refren je nikad više
Pa ipak volim vječnu mijenu
to pomicanje iz sekunde u sekundu
jer bez nje
to što zovemo životom
bilo bi kamen

Zora u Montevideu

Noć se lagano
otapa u Luni
koja se bliži puna vječnosti

Svitanje u Buenos Airesu

Svjetlost probija nebesku plavet
Sviće nad Plazom San Martín
U svakom je cvijetu iverje neba

Sedmi pečat

Malo po malo progutali smo zemlju
Zatrovali je do korijena
nijedno stablo nije ostalo
niti išta slično rijeci
Zrak je potpuno truo
i polja su oceani otpada
Ja sam posljednji čovjek
Preživio sam pogrom vrste
Mogu biti vladar svijeta,
ali ne znam čemu to.

"Lives of the Poets"

U poeziji nema sretnih svršetaka
Pjesnici na koncu
žive u vlastitom ludilu
Kasnije ih komadaju kao stoku
(u Daríovom slučaju)
Kamenuju
ili se sâmi bacaju u more
ili se truju s kristalima cijanida u ustima
da se dokrajče
Ili umiru od alkoholizma
narkomanije          bijede
Ili što je još gore
kao službeni laureati
jalni stanari sarkofaga
zvanog Sabrana djela

(Novi) homage lošem ukusu

                                                                         Dear, Dear!
                                                           Life's exactly what it looks,
                                                            Love may triumph in the books,
                                                                       Not here.
                                                                                         W. H. AUDEN

 Pitaš me kako to da od onih popodneva
           kad izumili smo ljubav
            (bio je to
                        drugi svijet; 
            tad je proljeće
                                    svojim ognjem
            gutalo sve)
nije preostalo niti

                        jedno svjedočanstvo
ili sjetan stih
            i ne znam kako da ti kažem da odbijam
uniziti nepovredivu ljubav
                        iskrivljenim riječima
pepelom
            tog obilja
tog ognja

Sâm za stolom, nakon ručka, čitam Valleja**

Na kruhu koji njuškaju mravi
njihove poduzetne sjene
crne su i umanjene

Mali ugriz u ništa i više nema
tvog sitnog grumena šećera
izmrvljenog u stolnjaku

Slijepe šutljivice discipliniraju
minimalno
istrajno osipanje svijeta

Poput njih
izgubili smo dar govora
a pod stolom
je najbolje

Zapisano crvenom tintom

Poezija je sjena sjećanja
ali će postati tvar zaborava
Ne kao stela postavljena u dubokoj šumi
da bi opstala usprkos truljenju
već trava što uskomeša polje
na trenutak
a potom je prašina
zrnce pred vjetrom vječnosti
manje od ničega

Cocteau se gleda u ogledalu

U početku godine nisu postojale
samo kontinuum bez sjećanja:
djetinja dob

Kasnije su istaknule svoju varljivost
postajući trava u polju
valovi / pozdravi za rastanak
I eto me već u sedamdesetoj

I ova staklena grimasa
moje je novo lice sada
u luni gorkog zrcala

Iza, u jednom smrklom liku
u moru pomrčine
ispod žive
nestrpljivo me čekaju
moji ostali mrtvi

* César Abraham Vallejo Mendoza (1892. – 1938.) peruanski pjesnik i apatrid. Sa svega tri zbirke poezije objavljene za života slavljen je kao jedan od velikih inovatora 20. st.

** Jorge Manrique (1440. – 1479.) veliki španjolski pjesnik čije glavno djelo Coplas a la muerte de su padre (Strofe o smrti njegova oca) se i danas čita.

Prevodioci:

DAMIR ŠODAN (Split, 1964), pjesnik, prevoditelj, dramski pisac, urednik, diplomirao je engleski jezik i opću povijest na Filozofskom fakultetu u Zagrebu. Objavio je pjesničke zbirke Glasovne promjene (1996), Srednji svijet (2001), Pisma divljem Skitu (2009), Café Apollinaire (2013) i Unutarnji neprijatelj (2018), knjige dramskih tekstova Zaštićena zona (2002) i Noć dugih svjetala (2009), te Drugom stranom, antologiju suvremene hrvatske "stvarnosne" poezije (2010). Za dramu Zaštićena zona nagrađen je prvom nagradom na konkursu za ex-Yu dramatičare u Beču (2000), a za burlesku Chic lit Držićevom nagradom (2012). U prijevodu je predstavio mnoge sjevernoameričke pjesnike (Charles Simic, Raymond Carver, Charles Bukowski, Richard Brautigan, Leonard Cohen, Frank O'Hara i dr). Član je uredništava časopisa Poezija i Quorum u Zagrebu, a poezija mu je prevedena na dvadesetak jezika. Među ostalima uvršten je u američku antologiju New European Poets (Graywolf Press), francusku Les Poètes de la Méditerranée (Gallimard) i britanske World Record i A Hundred Years' War (Bloodaxe). Član je HDP-a i Hrvatskog centra PEN-a, a sudjelovao je na mnogim međunarodnim književnim skupovima i festivalima, te kao predavač gostovao na Sveučilištu Columbija u New Yorku, i na Koledžu Sierra Nevada, SAD. Dvadesetak godina radio je kao prevoditelj za Ujedinjene narode u Nizozemskoj, a sad je slobodni književnik i književni prevoditelj. Živi u Den Haagu, i u Splitu.

MEHMED BEGIĆ (Čapljina, 1977), pjesnik, prevoditelj i prozni pisac, osim u rodnom mjestu živio je i školovao se u Mostaru, Sarajevu, Barceloni i Managvi. Jedan je od osnivača i urednika časopisa Kolaps. Njegovi prijevodi pjesama Leonarda Cohena objavljeni su u knjizi Moj život u umjetnosti, izabrana poezija i pjesme (Alternativni Institut, Mostar, 2003.). Uvršten je i u knjigu razgovora i odabrane poezije Jer mi smo mnogi, pjesnika Marka Pogačara. Dosada je objavio desetak knjiga, među kojima se ističu pjesničke zbirke Savršen metak u stomak, Sitni sati u Managvi, Opasan čovjek i Vrijeme morfina. Sarađivao je sa bendom Vuneny, kao i sa mostarskim kantautorom Sanelom Marićem Marom. Piše za Žurnal (Sarajevo), portal Abrašmedia (Mostar) i Blesok (Skopje). Sa Damirom Šodanom prevodi hispanoameričku poeziju (Raúl Zurita, Leopoldo Maria Panero, Roque Dalton, Mario Benedetti i Ernesto Cardenal), a kontinuirano sarađuje i sa multi-instrumentalistom i producentom Nedimom Zlatarom. Njihovi dodadašnji radovi objedinjeni su na dva albuma na kojima se uglavnom žanrovski neodredivo isprepliću muzika i poezija. Mehmed Begić trenutnačno živi u Santo Domingou, na karipskom ostrvu La Española, Dominikanska republika. Upravo je objavio knjigu eseja o jazz i rock muzici Pisma iz Paname (detektivski jazz).